Jednoosobowa działalność gospodarcza kusi prostotą funkcjonowania, brakiem konieczności ponoszenia wysokich nakładów i pełną swobodą podejmowania decyzji. W miarę jednak, jak rozmach firmy się zwiększa, wielu przedsiębiorców poszukując alternatywnej formy prowadzenia działalności zwraca się w kierunku spółki jawnej.
To najbardziej podstawowy model spośród spółek osobowych. Czy takie przekształcenie jest możliwe, a jeżeli tak, jak je przeprowadzić i na co warto zwrócić uwagę?
Na pytanie o dopuszczalność przekształcenia jednoosobowej firmy w spółkę osobową (jakąkolwiek) można udzielić krótkiej i zdecydowanej odpowiedzi – takie działanie nie zostało przewidziane przez ustawodawcę w kodeksie spółek handlowych i nie jest dopuszczalne.
Przekształcenie w rozumieniu ustawowym jest możliwe jedynie w jednoosobową spółkę kapitałowego prawa handlowego. A jednak na rynku można znaleźć firmy, które zaczynały swoje kariery jako działalność jednoosobowa, aby w późniejszym okresie funkcjonowania zmienić formę na spółkę jawną. Zanim odpowiemy na pytanie, jak to możliwe, przyjrzyjmy się spółce jawnej – co to za twór?
Spółka jawna jest spółką osobową prawa handlowego, prowadzącą działalność gospodarczą pod własną firmą. Nie posiada osobowości prawnej, ale przysługuje jej zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, a także zdolność sądowa i procesowa. Oznacza to, że występuje ona w obrocie jako odrębny od wspólników podmiot, może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, jak również być stroną w sporze. W niektórych przypadkach, spółka będzie ubiegała się również o koncesje i licencje.
Wspólnikiem spółki jawnej może być osoba fizyczna, ułomna osoba prawna, jak również osoba prawna. Warto jednak zwrócić uwagę, że nie ma możliwości zarejestrowania jednoosobowej spółki osobowej (żadnej, nie tylko jawnej). Przedsiębiorca rozważając tę formę prowadzenia działalności musi uwzględnić w strukturze podmiotu przynajmniej jednego wspólnika.
Podobnie jak pozostałe podmioty wymienione przez ustawodawcę w kodeksie spółek handlowych, także spółka jawna podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym po spełnieniu niezbędnych formalności.
Podmiotowa odrębność o wspólników przekłada się na samodzielność finansową spółki. Na jej majątek składają się zarówno wkłady wspólników, jak i mienie nabyte przez spółkę w trakcie jej funkcjonowania.
Co do zasady prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacja spoczywa na barkach wszystkich wspólników, choć regułę tę można zmienić w umowie spółki. Aby dokonać właściwego wyboru, warto skonsultować się z prawnikiem oraz doradcą podatkowym.
Choć spółka jawna jest odrębnym w stosunku do wspólników podmiotem, przepisy regulujące tę konstrukcję przewidują dosyć surową odpowiedzialność partycypantów.
Zgodnie z obowiązującą regulacją, odpowiedzialność wspólników ma charakter subsydiarny, osobisty, nieograniczony i solidarny.
Wierzyciel może więc dochodzić spełnienia świadczenia od wspólników, jeżeli majątek spółki nie wystarczył na zaspokojenie roszczeń. Co więcej, żądanie to może być kierowane do jednego, kilku lub wszystkich wspólników, którzy nie mogą odmówić zapłaty (choć mogą występować z roszczeniami zwrotnymi w stosunku do siebie nawzajem).
Należy również zwrócić uwagę, że jakakolwiek zmiana odpowiedzialności wywiera wpływ wyłącznie w relacjach wewnętrznych między wspólnikami, ale w żaden sposób nie wpływa na pozycję wierzyciela.
Skoro przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej nie jest dopuszczalne wprost, w jaki sposób można przeprowadzić ten manewr? W praktyce najczęściej stosuje się jedno z dwóch rozwiązań:
Przyjrzyjmy się, jak przebiegają poszczególne rozwiązania.
Najprostszym rozwiązaniem jest założenie nowej spółki jawnej przez przedsiębiorcę oraz przynajmniej jednego wspólnika. W tej sytuacji, firma jednoosobowa może stanowić aport do majątku spółki osobowej, więc niejako stanie się ono częścią ułomnej osoby prawnej.
Umowa spółki jawnej powinna być zawarta z zachowaniem formy pisemnej. Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy do majątku spółki wchodzi nieruchomość. W tej sytuacji niezbędne będzie zachowanie formy aktu notarialnego.
Zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych, wyróżnić można cztery, obligatoryjne elementy umowy, choć oczywiście w praktyce bywa ich więcej. Dzięki temu wspólnicy mają możliwość maksymalnego spersonalizowania konstrukcji, dostosowania jej do swoich celów biznesowych i gospodarczych. Jakie postanowienia ustawodawca uznał za najważniejsze?
W nazwie spółki musi znajdować się nazwisko lub firma przynajmniej jednego wspólnika oraz oznaczenie formy prawnej działalności, ale poza tym, obowiązuje całkowita dowolność w nazewnictwie podmiotu.
W doktrynie bardzo szeroko rozumie się pojęcie wkładu (zwłaszcza niepieniężnego) i może nim być w zasadzie wszystko, czemu można przypisać wartość majątkową, w tym także świadczenie pracy i usług, np. konsultacji IT.
W praktyce zaleca się modyfikacje umowy obejmujące przynajmniej dopuszczalność i warunki zbycia ogółu praw i udziałów wspólnika, sposób prowadzenia spraw i reprezentację spółki czy zasady podejmowania uchwał przez wspólników. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest uprzednia konsultacja treści umowy z prawnikiem lub zlecenie jej sporządzenia w oparciu o założenia gospodarczo-biznesowe.
Możliwe jest również zarejestrowanie spółki jawnej przez Internet z wykorzystaniem gotowego formularza (tzw. tryb S24). Ten model ma jednak zasadniczą wadę w postaci ograniczonych możliwości modyfikacji schematu.
Alternatywnym rozwiązaniem jest przystąpienie jednoosobowego przedsiębiorcy do już istniejącej spółki jawnej. Dotychczasowi wspólnicy muszą w tym celu podjąć uchwałę o przyjęciu nowego wspólnika. Zmiany osobowe wymuszają załączenie do uchwały projektu zmienionej umowy oraz jej wersji jednolitej. Przedsiębiorca przyjmowany w poczet składu osobowego musi złożyć oświadczenie o przystąpieniu do spółki. Jeżeli wnosi on przedsiębiorstwo aportem, wartość wkładu będzie odpowiadała wartości tego przedsiębiorstwa.
Przydatnym z punktu widzenia brandingu rozwiązaniem może okazać się zmiana firmy spółki jawnej przez włączenie do niej oznaczenia przedsiębiorstwa tak, aby potencjalni klienci to z nim kojarzyli spółkę jawną.
Wniesienie przedsiębiorstwa wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym lub formy aktu notarialnego, w zależności od składników firmy.
Przystąpienie przedsiębiorcy do spółki jawnej rodzi jednak potencjalne ryzyko w postaci odpowiedzialności spółki (a zatem i innych wspólników) za długi przedsiębiorstwa. Wierzyciel jednoosobowej firmy będzie mógł bowiem prowadzić egzekucję na ogólnych zasadach regulujące odpowiedzialność spółki jawnej z momentem, kiedy przedsiębiorstwo znajdzie się w jej majątku.
Bez względu na obraną metodę, ostatecznie przedsiębiorca stanie się częścią spółki jawnej. Jakie są plusy i minusy takiego rozwiązania?
Do zalet tej formy prawnej zaliczymy bezpośredni wpływ składu osobowego na losy spółki. Kwestie związane z prowadzeniem spraw spółki i jej reprezentacją mogą być uregulowanie dowolnie. Dodatkowo, ryzyko finansowe rozkłada się na wszystkich wspólników, ponieważ odpowiedzialność solidarna jest kompensowana przez późniejszy regres w ramach rozliczeń wewnętrznych.
Ustawodawca zagwarantował także bardzo dużą swobodę w formułowaniu postanowień umownych. Wspólnicy mogą ułożyć je niemal dowolnie tak długo, jak nie usiłują wyłączyć odpowiedzialności wspólnika względem osób trzecich.
Jak każde rozwiązanie, spółka jawna ma również wady. Zaliczymy do nich nieograniczoną odpowiedzialność wspólników, którzy ryzykują całym majątkiem za zobowiązania. Co więcej, możliwości kumulowania kapitału są początkowo ograniczone wyłącznie do wniesionych wkładów i nie ma możliwości łatwego dokapitalizowania majątku, tak, jak ma to miejsce w przypadku spółek kapitałowych. Wpływ każdego ze wspólników na proces zarządzania spółką może także prowadzić do wewnętrznych konfliktów.
Spółka jawna z założenia przeznaczona jest raczej do realizacji niedużych projektów o niskim ryzyku. W niektórych sytuacjach może jednak okazać się trafionym wyborem, oferującym większą trwałość niż spółka cywilna i ograniczony parasol bezpieczeństwa.
