Przekształcenie osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą w spółkę jest jedyną, dopuszczalną wprost, postacią zmiany formy prawnej. Przedsiębiorca może wybierać między jednoosobową spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, a jednoosobową spółką akcyjną.
Jak przebiega tego rodzaju przekształcenie i jakie są jego skutki dla poszczególnych sfer działalności przedsiębiorcy?
Działalność indywidualna to doskonały wybór na początek przygody z własnym biznesem. Proste zasady i regulacje idą jednak z parze z pełną odpowiedzialnością za prowadzone interesy.
Dlatego w miarę, jak przedsiębiorca zwiększa zasięg swojego działania szuka optymalnych rozwiązań, uwzględniających większy kapitał, oferujących mechanizmy mitygujące odpowiedzialność dotychczasowego właściciela i zapewniających większą wiarygodność w oczach kontrahentów.
Dlaczego ustawodawca wybrał akurat spółki kapitałowe, jako jedyne dopuszczalne formy przekształcenia firmy jednoosobowej? Odpowiedź na to pytanie nasuwa się sama. Spośród wszystkich spółek prawa handlowego tylko osoby prawne mogą być jednoosobowe, co wynika z oderwania sfery osobowej od majątkowej sytuacji spółki. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby w dalszej kolejności dokonać kolejnych przekształceń jednoosobowej spółki kapitałowej w inne spółki, już wieloosobowe.
Procedura przekształcenia firmy jednoosobowej została szczegółowo opisana w artykułach od 5841 do 58413 k.s.h. w zw. z art. 551 § 5 k.s.h.
Zgodnie z pierwszą z powołanych norm, przedsiębiorca przekształcany staje się spółką przekształconą w dniu jej wpisu do właściwego rejestru. Oznacza to, że firma jest skreślana z rejestru CEIDG, a w jej miejsce w Krajowym Rejestrze Sądowym pojawia się odpowiednio spółka z o.o. lub akcyjna.
Wybór formy prawnej spółki kapitałowej przekłada się na znacznie większe bezpieczeństwo prowadzonej działalności, ponieważ nie mamy już do czynienia z odpowiedzialnością osobistą względem wierzycieli, a jedynie ryzykiem utraty wkładu na wypadek, gdyby spółka popadła w tarapaty finansowe.
Odrębność podmiotowa spółki kapitałowej oznacza także, że będzie ona samodzielnie zatrudniała pracowników, zawierała umowy z kontrahentami czy ubiegała się o zewnętrzne finansowanie w postaci leasingu, wynajmu długoterminowego lub kredytu.
Podmiotowość prawna przekłada się też na przymioty zdolności prawnej, do czynności prawnych, sądowej oraz procesowej. Od chwili wpisu to spółka będzie stroną w sporze sądowym i to ona będzie ubiegała się o udzielenie koncesji czy licencji.
Ustawa wyraźnie jednak wskazuje w art. 5842 k.s.h., że spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształcanego. Osoba prawna pozostaje więc podmiotem koncesji, zezwoleń i ulg, które dotychczas przysługiwały jednoosobowej firmie, chyba że co innego wynika z treści aktu administracyjnego.
Sukcesja jest jednak dosyć mocno ograniczona w kwestiach podatkowych, ponieważ spółki prawa handlowego podlegają innemu opodatkowaniu niż osoby fizyczne (warto wspomnieć chociażby o podatku CIT, który w przypadku firmy jednoosobowej nie występuje).
Przekształcenie działalności indywidualnej w spółkę kapitałową składa się z szeregu czynności, które należy wykonać w określonej kolejności:
Przyjrzyjmy się krok po kroku, jak przebiega każdy z etapów.
W pierwszej kolejności przedsiębiorca musi sporządzić plan przekształcenia. Niezbędne jest zachowanie tutaj formy aktu notarialnego.
Plan przekształcenia powinien zawierać co najmniej ustalenie wartości bilansowej majątku przedsiębiorcy przekształcanego na określony dzień w miesiącu poprzedzający sporządzenie planu przekształcenia.
Załącznikami do planu przekształcenia powinny być: projekt oświadczenia o przekształceniu, projekt aktu założycielskiego lub statutu (w zależności od wybranej formy docelowej), wycena aktywów i pasywów przedsiębiorcy oraz sprawozdanie finansowe.
Plan przekształcenia przedsiębiorcy jednoosobowego powinien zostać poddany badaniu przez biegłego rewidenta w zakresie poprawności i rzetelności. Osobę rewidenta wyznacza sąd rejestrowy, ale dokonuje tego na wniosek przedsiębiorcy, który może wskazać konkretną osobę. W uzasadnionym przypadku sąd może wyznaczyć dwóch, a nawet więcej biegłych rewidentów.
Rewident w terminie 2 miesięcy wydaje opinię, która jest niezbędna do zatwierdzenia przekształcenia przez sąd. W tym czasie biegły może zwracać się do przedsiębiorcy z wnioskiem o udostępnienie informacji, dokumentów i udzielenie niezbędnych wyjaśnień.
Koszty działania rewidenta pokrywa przedsiębiorca przekształcany.
Oświadczenie przedsiębiorcy przekształcanego oprócz zachowania formy szczególnej powinno określać elementy, wymienione szczegółowo w art. 5849 k.s.h. Zaliczymy do nich:
Po złożeniu oświadczenia o przekształceniu musi dojść do powołania członków obligatoryjnych organów – w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będzie to zarząd, w przypadku spółki akcyjnej zaś, zarząd oraz rada nadzorcza. Zarówno podpisanie statutu, jak i umowy wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Ostatnim krokiem jest wpisanie spółki przekształcanej do Krajowego Rejestru Sądowego. Dokonuje tego sąd rejestrowy na wniosek przedsiębiorcy złożony na formularzach rejestrowych. Należy jednak pamiętać o wykreśleniu wpisu z CEIDG, ponieważ nie dzieje się to automatycznie. Wniosek o wykreślenie należy złożyć w terminie 7 dni od dnia wpisu spółki do KRS.
Przedsiębiorca musi również złożyć wniosek o ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na formularzu MSIG-M1. Do wniosku spółka załącza treść ogłoszenia w formie pisemnej i cyfrowej oraz dowód opłaty. Koszt publikacji to 70 groszy nie mniej niż 60 zł za jeden wpis.
O ile wniosek o wpis muszą złożyć wszyscy członkowie zarządu spółki przekształconej, o tyle w przypadku ogłoszenia w MSIG nie ma takiego obowiązku. Oczywiście w przypadku spółki jednoosobowej, w jednym i drugim przypadku obowiązek spoczywa na przedsiębiorcy.
Zasadniczymi skutkami przekształcenia firmy indywidualnej w spółkę kapitałową jest zmiana formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej oraz sukcesja praw i obowiązków.
W celu ochrony wierzycieli ustawodawca przewidział solidarną odpowiedzialność przedsiębiorcy przekształcanego oraz spółki przekształconej za zobowiązania przedsiębiorcy związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez okres 3 lat, licząc od dnia przekształcenia. Zmian formy prawnej nie jest więc sposobem na uniknięcie odpowiedzialności.
Należy przy tym podkreślić, że jest to odpowiedzialność za każdy typ zobowiązań (deliktowe, kontraktowe i z bezpodstawnego wzbogacenia). Ma ona charakter surowy, bo osobisty i nieograniczony. Ustawodawca nie przewidział bowiem w tym przypadku ograniczenia zakresu odpowiedzialności do wartości przedsiębiorstwa.
Z dniem przekształcenia, przedsiębiorca staje się jedynym wspólnikiem lub akcjonariuszem spółki.
Na płaszczyźnie prawa podatkowego, ustawodawca przewidział tzw. niepełną sukcesję podatkową. Oznacza to, że spółka przejmuje w tym zakresie tylko prawa (które mogą być kontynuowane przez spółkę prawa handlowego), ale nie zobowiązania.
Obowiązek podatkowy powstały w sferze prawnej przedsiębiorcy przed dniem przekształcenia pozostaje jego zobowiązaniem podatkowym. Spółka nie będzie stroną w postępowaniu podatkowym, ani administracyjno-sądowym, ponieważ ten przymiot będzie przysługiwał przedsiębiorcy-osobie fizycznej i to on będzie się rozliczał z fiskusem.
Kontynuacja zobowiązań cywilno-prawnych i administracyjnych nie budzi wątpliwości wśród przedstawicieli piśmiennictwa. Odrębnym problemem jest jednak konieczność spełnienia obowiązków pracodawcy wynikających z kodeksu pracy w związku z przekształceniem.
W doktrynie można wyróżnić dwa, odmienne od siebie poglądy.
Zgodnie z pierwszym, zmiana formy prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę nie dochodzi do przejścia zakładu pracy, ponieważ spółka przekształcona stanowi jedynie zmianę formy. Nie jest więc nowym pracodawcą, ale tym samym (choć nie takim samym).
Zwolennicy drugiego stanowiska wskazują na odrębności przekształcenia działalności indywidualnej od „zwykłego” przekształcenia. Tym samym podnoszą zasadność zastosowania art. 231 k.p. z daleko idącej ostrożności procesowej. Wiąże się to z koniecznością uprzedzenia pracowników o zmianie i przyznanie im prawa do rozwiązania przez nich stosunku pracy bez wypowiedzenia.
Wydaje się, że każdorazowo sytuacja przedsiębiorcy powinna być analizowana indywidualnie, aby uniknąć zbędnych sporów z pracownikami. Z pewnością jednak druga koncepcja jest bezpieczniejsza w przypadku wytoczenia przez pracownika powództwa, ponieważ wytrąca z jego ręki argument o niezastosowaniu przez pracodawcę procedur przewidzianych w kodeksie pracy.
Na istotny aspekt procesowy przekształcenia zwrócił uwagę Sąd Najwyższy, w postanowieniu II CZ 94/15. Transformacja firmy nie sprawia, że traci ona legitymację procesową w toczących się już postępowaniach. Sąd w dalszym ciągu będzie rozpoznawał sprawę z udziałem przedsiębiorcy i to od niego zasądzi świadczenie na rzecz powoda, nie zaś od nowopowstałej spółki.
Zgodnie z wywodem Sądu, jednoosobowej spółce kapitałowej nie przysługuje przymiot strony, a zatem nie może ona również wnieść żadnego środka zaskarżenia od niekorzystnego wyroku. Nie odbiera to jednak wierzycielowi prawa do dochodzenia spełnienia świadczenia od wybranego przez siebie podmiotu (lub podmiotów).
Jednoosobowa działalność gospodarcza nie posiada wyodrębnionej osobowości prawnej. Zwłaszcza przy dużych obrotach, prowadzenie firmy w takiej postaci może być dla przedsiębiorcy bardzo ryzykowne. Oddzielenie sfery osobowej i majątkowej w spółkach kapitałowych przekłada się m.in. na ograniczenie ryzyka do wniesionego przez wspólnika wkładu.
Transformacja nie stanowi dla przedsiębiorcy dużego problemu, a zaletą jest możliwość kontynuacji stosunków cywilno i administracyjno-prawnych.
Należy sobie jednak zdawać sprawę, że prowadzenie spółki kapitałowej wymaga doświadczenia, a także profesjonalnego doradztwa prawnego i podatkowego, aby z sukcesem móc przebrnąć przez meandry polskiego porządku prawnego.
