Jedną z form prowadzeniadziałalności gospodarczej, które w Polsce cieszą się nieustającą popularnością, są tzw. firmy rodzinne. Model ten pozwala na zogniskowanie procesu decyzyjnego w rękach osób, które są ze sobą powiązanie nie tylko przez węzeł prawny, ale również pokrewieństwo lub powinowactwo. W ten sposób można także łatwo przekazać biznes w ręce kolejnych pokoleń.
Niekiedy jednak bywa tak, że interes rodzinny przestaje funkcjonować, czy to ze względu na wewnętrzny konflikt, wycofanie się jednego ze wspólników czy z zupełnie innej przyczyny. Nie oznacza to jednak, że firma musi zniknąć. Jak wygląda przekształcenie spółki cywilnej małżonków w jednoosobową działalność gospodarczą?
Jeżeli jeden ze wspólników dwuosobowej spółki cywilnej przestaje w niej partycypować, należy przeprowadzić jej likwidację. Jest to jednak nieekonomiczny proces, a podział udziałów będzie dodatkowo utrudniony przez fakt, że działalność ma być kontynuowana, choć pod inną postacią. Jak można skutecznie przekształcić spółkę cywilną małżonków w firmę jednoosobową?
Najczęściej można spotkać się z jednym z dwóch rozwiązań:
Pierwszy ze sposobów jest bardziej elastyczny czasowo, ponieważ pozwala wybrać dogodny moment na założenie działalności gospodarczej (nie musi być to wtedy bezpośrednia kontynuacja „cyklu życia” spółki). Z kolei drugi model jest bardziej opłacalny z podatkowego punktu widzenia i zakłada ciągłość prowadzonej działalności.
Bez względu na wybraną metodę, rozwiązanie spółki cywilnej najlepiej przeprowadzić na mocy porozumienia wspólników bez udziału czynnika sądowego. Będzie to także bardziej elastyczne rozwiązanie niż korzystanie z ustawowego trybu wypowiedzenia udziału przez wspólnika.
W treści porozumienia warto również uregulować kwestię podziału współwłasności łącznej majątku spółki, który zostanie przeniesiony na wspólnika kontynuującego działalność jednoosobową.
Elementem niezbędnym w toku likwidacji spółki cywilnej jest sporządzenie spisu z natury do celów podatku dochodowego na dzień likwidacji spółki (a także ewentualnego spisu do celów VAT). Obejmuje on towary handlowe, wyroby i półwyroby oraz inne składniki majątku.
Rozwiązanie spółki cywilnej małżonków powoduje daleko idące konsekwencje na gruncie podatków, zarówno w podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i podatku VAT. O czym wspólnicy powinni pamiętać, kiedy rozważają przekształcenie spółki w działalność jednoosobową?
W rozumieniu przepisów podatkowych przychodem z działalności gospodarczej są także przychody z odpłatnego zbycia składników majątku otrzymane w związku z likwidacją spółki niebędącej osobą prawną. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy zbycie składników majątku następuje po upływie 6 lat od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła likwidacja i nie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Do przychodów nie zalicza się jednak środków pieniężnych, które wspólnik spółki niebędącej osobą prawną otrzymał z tytułu likwidacji tej spółki.
Jeżeli jednak odpłatne zbycie składników majątku ma nastąpić na rzecz wspólnika, który będzie prowadził indywidualną działalność gospodarczą, to dla sprzedającego będzie to przychód z działalności gospodarczej, a przychód będzie podlegał opodatkowaniu.
Ustawa o VAT zakłada, że towary pozostałe po likwidacji spółki cywilnej (ujęte w spisie z natury na potrzeby VAT) objęte są podatkiem VAT. W spisie ujmuje się tylko te towary i środki trwałe (w tym nieruchomości i budynki) w stosunku do których spółce cywilnej przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego VAT, bez względu na to, czy skorzystała ona z tego uprawnienia.
Spis z natury do celów VAT należy sporządzić na dzień likwidacji spółki, a informacje o tym fakcie wspólnicy dołączają do zeznania podatkowego za okres obejmujący dzień rozwiązania spółki.
Skorzystanie przez wspólników z pierwszej metody (rozwiązania spółki przed przeniesieniem majątku), obliguje spółkę do uiszczenia podatku należnego od spisu wycenionego na dzień nabycia, a nie rzeczywistej wartości składników majątku. Wspólnicy spółki cywilnej mogą zbywać składniki majątku przez okres 12 miesięcy, nie płacąc podatku, ale podatek zapłacony nie zostanie odzyskany, a po stronie wspólnika, który zarejestrował firmę, powstaną koszty uzyskania przychodu.
Zastosowanie przez wspólników drugiego z sugerowanych rozwiązań – bezpośredniej kontynuacji działalności przez jednoosobową firmę – oznacza, że cały majątek spółki jest przenoszony jeszcze przed zakończeniem działalności spółki. W efekcie spis z natury będzie miał wartość zero, a podatek od sprzedaży zostanie obliczony od ceny transakcji, na ogół niższej od ceny nabycia. Dla przedsiębiorcy, nabywającego majątek spółki, podatek będzie podatkiem naliczonym, który firma będzie mogła „odzyskać”.
Choć każde przekształcenie należy oceniać indywidualnie, uwzględniając zarówno skutki natury biznesowej, jak i prawnej, wydaje się, że częściej to drugi model znajdzie zastosowanie w praktyce.
Bezpośrednia kontynuacja działalności spółki cywilnej może przybrać postać sprzedaży przedsiębiorstwa, rozumianego jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.
W skład przedsiębiorstwa wchodzą m.in.:
Co do zasady, czynność prawna mająca na celu zbycie przedsiębiorstwa obejmuje je w całości, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej. Jeżeli przedsiębiorstwo spółki cywilnej zostanie zbyte przed jej likwidacją, oznacza to brak dochodu i zerowy remanent likwidacyjny.
Interpretacje Izb Skarbowych (m.in. Interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 9 marca 2012 r., nr IPPP1/443-1731/11-4/EK) wskazują na neutralny podatkowo charakter zbycia przedsiębiorstwa, która to czynność nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.
Przekształcenie spółki cywilnej małżonków w jednoosobową działalność gospodarczą stanowi pewnego rodzaju skrót myślowy. Żaden z dwóch, przedstawionych wyżej modeli nie odpowiada procedurom przekształceniowym skodyfikowanym w kodeksie spółek handlowych.
Oprócz obowiązków na gruncie podatkowym małżonek, który występuje ze spółki cywilnej, musi zgłosić stosowną zmianę do CEIDG. Modyfikacje będą dotyczyły także zmiany nazwy firmy oraz – ewentualnie – zmiany siedziby, profilu działalności (PKD) i danych kontaktowych.
Likwidacja spółki cywilnej i przeniesienie jej majątku na firmę jednoosobową nie rodzi sukcesji zawartych wcześniej umów. Oznacza to, że dotychczasowi kontrahenci wspólników spółki cywilnej muszą zawrzeć nowe umowy z przedsiębiorcą prowadzącym działalność (dotychczasowe umowy spółka musi wypowiedzieć).
Konieczność zmian powstaje także na gruncie prawa pracy i ewentualnego zatrudniania pracowników. W przypadku spółki cywilnej „kolektywnym pracodawcą” są wszyscy wspólnicy. Likwidacja spółki wymusza zawarcie nowych umów z pracownikami, które będą wskazywały wyłącznie jednego pracodawcę (jednego z dotychczasowych wspólników).
Wspólnicy spółki cywilnej powinni również w sposób prawidłowy zlikwidować kasę fiskalną, składając stosowny wniosek do naczelnika Urzędu Skarbowego oraz dokonać odczytu zawartości pamięci kasy w obecności urzędnika, który sporządzi protokół z czynności.
Przed rozpoczęciem działań zmierzających do uregulowania sytuacji wspólnika prowadzącego jednoosobową działalność, warto rozważyć konsultację zmiany formy prawnej prowadzonej działalności z prawnikiem oraz doradcą podatkowym, aby stworzyć możliwie najbardziej korzystne warunki do jej rozwoju z biznesowego, prawnego i podatkowego punktu widzenia.
