W polskim porządku prawnym można wyróżnić różne formy prowadzenia działalności gospodarczej. Najczęściej będzie to jednoosobowa działalność gospodarcza lub jedna ze spółek prawa handlowego – kapitałowa lub osobowa. Niekiedy spotkamy się również ze spółką cywilną. Wyjaśniamy, czym ona jest, a przede wszystkim, czy można dokonać jej przekształcenia.
Nazwa spółka cywilna sugeruje powinowactwo tej konstrukcji prawnej do spółek prawa handlowego (osobowych lub kapitałowych). Okazuje się jednak, że jest zupełnie inaczej, a spółki cywilnej w ogóle nie zaliczymy do katalogu bytów posiadających podmiotowość prawną (co do zasady, ponieważ wyjątki pojawiają się na gruncie prawa podatkowego). Czym zatem jest spółka cywilna?
Ustawodawca uregulował spółkę cywilną w kodeksie cywilnym (Księga III, Zobowiązania). W tej samej księdze znajdziemy unormowanie umowy najmu, sprzedaży czy dzierżawy, co w sposób oczywisty definiuje spółkę cywilną jako umowę.
Zgodnie z art. 860 k.c., przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.
Można przyjąć, że spółka cywilna stanowi jedną z form prowadzenia działalności gospodarczej, choć nie na tyle wyodrębnioną, aby działać jako samodzielny byt.
Wspólnikami spółki cywilnej najczęściej będą osoby fizyczne. Wynika to z faktu, że jest to dosyć prosta formuła, która pomaga ująć w formalnoprawne ramy relacje pomiędzy partnerami. Warto także wskazać, że spółka cywilna dobrze sprawdza się w przypadku realizacji krótkoterminowych zamierzeń, które nie wymagają angażowania dużej ilości kapitału. Ustawodawca pozostawia jednak pełną dowolność w kontekście doboru stron umowy, dlatego przedstawiciele doktryny widzą w roli wspólników również osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne (tzw. ułomne osoby prawne).
Brak podmiotowości spółki cywilnej widoczny jest m.in. na płaszczyźnie proceduralnej, ponieważ we wszystkich postępowaniach np. cywilnych lub administracyjnych to wspólnicy będą legitymowani czynnie i biernie do udziału w czynnościach procesowych.
Dążenie do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przejawia się w prowadzeniu działalności gospodarczej o określonym profilu, zdefiniowanym przez kody PKD (np. tworzenie i sprzedaż oprogramowania). Ujmując rzecz najprościej, będzie to zarobienie pieniędzy, ale nazwane w inny sposób.
Należy jednak pamiętać, że zysk nie jest obligatoryjny, aby można było mówić o prowadzeniu działalności gospodarczej (choć z pewnością jest on silnie pożądany przez wspólników). Współpraca pomiędzy stronami umowy odbywa się nie tylko na zewnątrz, ale także na płaszczyźnie wewnętrznej i polega na wniesieniu wkładów do spółki.
Zasadniczo wkładem do spółki cywilnej mogą być pieniądze lub innego rodzaju rzeczy lub prawa, posiadające wartość majątkową. W tym pierwszym przypadku sprawa jest prosta. Wspólnicy określają w umowie spółki sumę pieniężną (w walucie polskiej lub obcej), a także sposób jej wniesienia (gotówkowy lub bezgotówkowy, np. przelewem na rachunek bankowy spółki).
Temat wkładów komplikuje się, jeżeli rozważamy wniesienie ich w formie niepieniężnej (tzw. aportu). W tym przypadku każdorazowo należy rozważyć, co może, a co nie może być wkładem. Najczęściej zetkniemy się z prawami:
Aby mieć pewność, czy dane aktywo można wnieść do spółki cywilnej, najlepiej zasięgnąć z wyprzedzeniem porady prawnika lub doradcy podatkowego. Za konsultacją przemawia także fakt, że tzw. zdolność aportowa nie zawsze wynika z istoty danej rzeczy lub prawa, ale może być przyznana przez orzecznictwo sądowe). Okazuje się bowiem, że wkładem może być również praca lub świadczenie usług.
Zasady, według których wspólnicy mogą prowadzić spółkę cywilną, zostały uregulowane przede wszystkim w sposób dyspozytywny. Oznacza to, że wspólnicy co do zasady mają pełną dowolność w kształtowaniu obowiązujących ich reguł, a dopiero kiedy nie wprowadzą alternatywnego rozwiązania, zastosowanie znajdzie norma kodeksowa.
Jedyną zasadą o charakterze imperatywnym jest ochrona interesów osób trzecich (kontrahentów spółki), względem których nie można wyłączyć odpowiedzialności wspólników, choćby nawet pomiędzy wspólnikami odpowiedzialność została ograniczona. Takie rozwiązanie ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego.
Co zatem powinna zawierać umowa spółki cywilnej? Oto jej najważniejsze elementy:
Sporządzenie umowy spółki cywilnej pozornie jest proste, warto jednak zasięgnąć porady specjalisty, aby uniknąć potencjalnych konfliktów pomiędzy wspólnikami już na starcie.
Rozwiązanie spółki cywilnej następuje po spełnieniu chociażby jednej przesłanki przewidzianej umową. Ustawodawca przewidział wstępny zarys katalogu (np. wydanie wyroku przez sąd, ogłoszenie upadłości przez jednego ze wspólników itd.), wspólnicy mogą jednak dodawać kolejne powody, które uzasadnią taką decyzję. Najczęściej będzie to śmierć wspólnika lub niezrealizowanie zamierzenia biznesowego w określonym czasie.
Procedura likwidacyjna została omówiona w kodeksie cywilnym jedynie ogólnikowo. Wspólnicy muszą spłacić swoje zobowiązania, a pozostały majątek ulega zwrotowi (wkłady w całości, zaś reszta aktywów proporcjonalnie do udziału w zyskach). Sam fakt likwidacji nie jest nigdzie zgłaszany, ale każdy z przedsiębiorców musi w tym zakresie zaktualizować swój wpis w rejestrze.
Skoro spółka cywilna nie posiada podmiotowości prawnej, warto zadać sobie pytanie, czy w ogóle można dokonać jej przekształcenia? Przepisy prawa przewidują taką możliwość. Zgodnie z brzmieniem art. 551 § 2 i § 3k.s.h., spółka cywilna może być przekształcona w spółkę handlową. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby stosując odpowiednie rozwiązania, przekształcić spółkę cywilną także w jednoosobową działalność gospodarczą.
Dokonując wyboru docelowej formy spółki przekształconej, możemy wybierać spośród wszystkich podmiotów przewidzianych w kodeksie spółek handlowych. Przekształcenie może więc zakończyć się utworzeniem spółki osobowej (jawnej, komandytowej, partnerskiej i komandytowo-akcyjnej) oraz kapitałowej (z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej). Za każdym razem jednak procedura przekształcenia będzie przebiegała nieco inaczej. Wybór docelowej formy prawnej ma także ogromne znaczenie z punktu widzenia rentowności biznesowej całego przedsięwzięcia. Inne zalety ma bowiem spółka jawna, a do innych celów ustawodawca przewidział spółkę z o.o.
W kolejnych artykułach znajdą Państwo omówienie procedury przekształcenia spółki cywilnej w poszczególne rodzaje bytów prawnych, ze wskazaniem opłacalności danego rozwiązania.
